Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η Παλλήνη από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν ο μεγαλύτερος και αξιολογότερος δήμος της Μεσογαίας. Η ιστορία της λοιπόν χάνεται στα βάθη των αιώνων και ξεκινά από τους μυθικούς χρόνους.
Πρώτος βασιλιάς της ΠΑΛΛΗΝΗΣ, κατά την μυθολογία, ήταν ο Πάλλας ο αδελφός του Αιγέα, άρα θείος του Θησέα. Όταν ο Θησέας επέστρεφε από την Κρήτη, όλοι τον θεωρούσαν χαμένο, γι’ αυτό και ο θάνατος του Αιγέα πέφτοντας στη θάλασσα (εξ ου και Αιγαίο Πέλαγος). Ο Πάλλας αμέσως θεώρησε τον εαυτό του φυσικό διάδοχο του θρόνου των Αθηνών, τον οποίο και διεκδίκησε.
Η ανέλπιστη όμως εμφάνιση του Θησέα δυσκόλεψε τα πράγματα και η τύχη της διαδοχής εκρίθη σε μια φονική μάχη, μεταξύ του Θησέα και του Πάλλα, που τον πλαισίωναν και οι 50 γιοί του οι Παλλαντίδες. Νικητής ήταν ο Θησέας, που έγινε βασιλιάς των Αθηνών, ενώ ο Πάλλας παρέμεινε βασιλιάς της Παλλήνης. Έτσι έδωσε το όνομά του στην πόλη (ΠΑΛΛΗΝΗ), με παραφθορές όπως (Μπαλάνα) κτλ. Αυτά λέει η μυθολογία.
Η ιστορία όμως έχει συγκεκριμένα γεγονότα τα οποία έχουν καταγραφεί από τον Ηρόδοτο, τον Αριστοτέλη, τον Ευριπίδη και τον Αριστοφάνη. Έτσι αναφέρεται η μάχη του Πεισίστρατου και των Πεισιστρατιδών (Ιππίας – Ίππαρχος). Πιθανολογείται ότι εις ανάμνηση της νίκης στήθηκε ο Λέων, που σήμερα βρίσκεται στην Κάντζα (Λεοντάριο).
Κατά τις ανασκαφές, για την δημιουργία της Αττικής οδού, ευρέθησαν πάρα πολλά αρχαία αντικείμενα που επίσης μαρτυρούν τον αρχαίο πολιτισμό της περιοχής. Πρέπει να σημειώσουμε, ότι η αρχαία Παλλήνη ήταν δυτικότερα από την σημερινή πόλη και τοποθετείται μεταξύ Μπαλάνας, Γέρακα και Σταυρού. Ήδη η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως τον Ναό της Παλληνίδος Αθηνάς στην οδό Κλεισθένους στο Γέρακα.
Το σημαντικότερο ιστορικό πρόσωπο, που τίμησε την ΠΑΛΛΗΝΗ, ήταν ο Αμεινίας ο Παλληνεύς, ο οποίος το 480 π.χ. στην ναυμαχία της Σαλαμίνας και στο πλευρό του Θεμιστοκλή έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο και πρώτος βύθισε περσικό πλοίο, δηλ. την ναυαρχίδα όπου επέβαινε ο αρχηγός του περσικού στόλου ο Αριαβίγνης, αδελφός του Ξέρξη και εν συνεχεία βυθίζει περσικό πλοίο, που ήταν έτοιμο να εμβολίσει την Ελληνική Τριήρη, όπου βρισκόταν ο Θεμιστοκλής. Βυθίζοντας και άλλο πλοίο και δημιουργώντας πανικό στον εχθρό.
Η ναυμαχία εκρίθη υπέρ των Ελλήνων με την καταστροφή του Περσικού στόλου. Αυτή η ναυμαχία έκρινε ασφαλώς την τύχη της Ελλάδας και ίσως της Ευρώπης. Ο Αμεινίας λοιπόν ανακηρύχτηκε ήρωας και επαξίως τιμήθηκε με το αριστείο ανδρείας.
Όταν η αρχαία Ελλάδα κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους και εν συνεχεία από τους Ενετούς αλλά και κατά την Βυζαντινή εποχή, η Παλλήνη ήταν σχεδόν ακατοίκητη και έπαψε να αποτελεί πόλη, ούτε καν χωριό. Έτσι με την μετοίκηση πολλών Αλβανών στα όμορα χωριά της Μεσογαίας (Αρβανίτικα), η Παλλήνη δεν αναμείχθηκε, γιατί απλώς δεν υπήρχαν γηγενείς κάτοικοι.
Επί Τουρκοκρατίας όμως, η περιοχή αυτή αποτέλεσε, ένα μεγάλο τσιφλίκι πολλών χιλιάδων στρεμμάτων με ιδιοκτήτες Τούρκους πασάδες. Κάποιος από αυτούς ονομαζόταν Χαρβάτ Πασάς κι έτσι η περιοχή ονομάστηκε Χαρβάτι. Το όνομα αυτό χρησιμοποιείτο μέχρι πρόσφατα.
Αυτό το μεγάλο τσιφλίκι μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, το 1821, περιήλθε δι’ αγοραπωλησίας σε διάφορους ιδιοκτήτες αλλοδαπούς, αλλά κυρίως Έλληνες. Ο σημαντικότερος ίσως ήταν ο προτελευταίος Έλληνας εφοπλιστής Ιωάννης Θεοφιλάτος (το αγόρασε το 1874 αντί 226.000 δρχ.), ο οποίος οργάνωσε τα 30.000 περίπου στρέμματα σαν πρότυπο κτήμα και φυσικά είχε προσωπικό, «κολίγες» από διάφορα μέρη της Ελλάδας αλλά και της Μ. Ασίας. Γι’ αυτό οι κάτοικοι της Παλλήνης κατάγονται από διαφορετικά σημεία, οι οποίοι έρχονταν προς αναζήτηση εργασίας στο μεγάλο κτήμα.
Το σύνολο του χωριού αποτελούσαν τα εξής κτίσματα:
- Τα οικήματα των κολίγων (ανεπτυγμένα σε τέσσερεις σειρές)
- Το πανδοχείο στη θέση του σημερινού Δημαρχείου
- Το σπίτι του επιστάτη δίπλα στον περιστερώνα, ο οποίος σώζεται ακόμη και σήμερα
- Το παλάτι του τσιφλικά (στη θέση του Αγ. Τρύφωνα), η εκκλησία της Παναγίας (που κτίστηκε από την Μ. Καλλιφρονά) και τέλος το εκκλησάκι του Αι Νικόλα (που κτίστηκε από τον Ι. Θεοφιλάτο, όπου σ’ αυτό έψελνε συχνά ο Αλ. Παπαδιαμάντης, φιλοξενούμενος από τον φίλο του Ι. Θεοφιλάτο.
Το παλάτι του Θεοφιλάτου δυστυχώς κάηκε το 1900 και το μόνο στοιχείο του, που υπάρχει σήμερα είναι ο πετρόκτιστος ανεμόμυλος που τροφοδοτούσε με νερό το σπίτι του τσιφλικά και είναι πίσω από το ιερό του Αγίου Τρύφωνα.
Το παλάτι το είχε κτίσει ο προηγούμενος τσιφλικάς γάλλος πρόξενος Αλέξανδρος Λουδοβίκος ντε Ρουζού, το έτος 1845. Ο Θεοφιλάτος, κάτοχος του κτήματος για τριάντα χρόνια (1874 – 1904) πωλεί (οι κληρονόμοι του), το κτήμα που ωστόσο είχε συρρικνωθεί σε 16.000 στρέμματα, στον τελευταίο τσιφλικά, στον Δημ. Καλλιφρονά αντί 650.000 δρχ. Εννοείται ότι, το κτήμα μεταβιβαζόταν, με ότι κινητό και ακίνητο υπήρχε μέσα (μηχανήματα, ζώα αλλά και κολίγες).
Το 1913 ψηφίζεται ο επαναστατικός νόμος 1072, ο οποίος αρχίζει δειλά – δειλά να εφαρμόζεται και για την Παλλήνη. Απαλλοτριώνονται τα 2/3 του κτήματος, δηλαδή 10.000 περίπου στρέμματα και διανέμονται σε 48 οικογένειες κολίγων, ενώ ένας κλήρος δίδεται στην εκκλησία και ένας στο σχολείο. Άρα 50 κλήροι από 160 στρ. ο καθένας. Μικρότεροι κλήροι των έντεκα στρεμμάτων δίδονται στους επαγγελματίες. Οι προσωρινοί τίτλοι ιδιοκτησίας εδόθησαν το 1923, οι δε οριστικοί τίτλοι – παραχωρητήρια – , αποκτήθηκαν το 1953.
Ένα μέρος του κτήματος ο Θεοφιλάτος το είχε δώσει προίκα στην κόρη του. Γαμβρός του ο Αθ. Βακαλόπουλος, 5.000 στρέμματα αγόρασε ο Ανδ. Καμπάς, ο οποίος δημιούργησε στην Κάντζα, την πρότυπη για την εποχή του Οινοβιομηχανία με το όνομά του.
Το Χαρβάτι ενέπνευσε πολλούς μεγάλους λογοτέχνες, που το ανέφεραν η αφιέρωσαν σ’ αυτό κείμενά τους. Ανάμεσά τους ήταν ο Γάλλος συγγραφέας About Edmont, Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, τακτικός επισκέπτης του Χαρβατίου, που έγραψε γι’ αυτό το διήγημα του « Ο Επιτάφιος και η Ανάστασις εις τα χωρία», ο Μιχαήλ Περάνθης που του αφιέρωσε ένα σημαντικό κομμάτι από τον περίφημο «Κοσμοκαλόγερο», η δημιουργός της «Κυρίας Ντορεμί» Λιλίκα Νάκου, που επίσης αφιέρωσε στο Χαρβάτι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι στο μυθιστόρημα της «Παραστρατημένοι» και άλλοι πολλοί. Ιδιαίτερη αγάπη έτρεφαν για την Παλλήνη και οι λογοτέχνες Σωτήρης Σκίπης και Κώστας Βάρναλης, που την επισκέπτονταν πολύ συχνά.
Αξιοθέατα ιστορικά διατηρητέα μνημεία της Παλλήνης είναι η Βίλα Ανδρέα Καμπά, παρακείμενη των κτιρίων της περίφημης ομώνυμης οινοποιίας, το παλιό Σταθμαρχείο, ο πανέμορφος περιστερώνας στην κεντρική πλατεία της πόλης, ο ανεμόμυλος πίσω από τον Άγιο Τρύφωνα και το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.
Ευχαριστούμε πολύ τον πολιτιστικό σύλλογο «ο ΠΑΛΛΗΝΕΥΣ» για τα παραπάνω στοιχεία καθώς και τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες
Οι λεπτομέρειες της Παλληνιώτικης ιστορίας είναι συναρπαστικές και αξίζει, αν κάποιος θέλει να μάθει τι ήταν λόγου χάρη ο μύλος και ο περιστεριώνας, τα ερείπια των οποίων διασώζονται στον άξονα Άγιος Τρύφωνας-Δημαρχείο, να αναζητήσει τη συνέχεια στους ειδικούς.
Για παράδειγμα, δύο πολύ αξιόλογα βιβλία σχετικά με την Παλλήνη και την ιστορία της έχει γράψει ο επίτιμος πρόεδρος του Εξωραϊστικού και Πολιτιστικού Συλλόγου «Ο Παλληνεύς», Ιωάννης Οικονόμου. Πρόκειται για «Το Αγρόκτημα» και το «Δύο Πόλεις μια Ιστορία».
Επίσης, μια διαφορετική προσέγγιση στο παρελθόν της ευρύτερης περιοχής γίνεται στο βιβλίο «Ανδρέας Π. Καμπάς: ο Πατριάρχης της Μεσογαίας και η Τέχνη του Κρασιού», που έγραψε η συνιδιοκτήτρια στο Λόφο Έντισον, Εμμανουέλα Νικολαϊδου.
